Αρχαιολογικός Χώρος Αρχαίας Ολυμπίας

Στη Δυτική Πελοπόννησο, σε μια ειδυλλιακή κοιλάδα, ανάμεσα στον Κρόνιο Λόφο και στη συμβολή των ποταμών Αλφειού και Κλαδέου αναπτύχθηκε κατά την αρχαιότητα ένα από τα πιο αξιόλογα πανελλήνια ιερά: το Ιερό της Ολυμπίας. Στο Ιερό αυτό, εκτός από τις θρησκευτικές τελετές, καθιερώθηκαν από πολύ παλιά και οι αγώνες, τα Ολύμπια, που συγκέντρωσαν με την πάροδο του χρόνου το ενδιαφέρον όλων των Ελλήνων και διεξάγονταν κάθε 4 χρόνια.
Τα "Ολύμπια", οι Ολυμπιακοί δηλαδή Αγώνες ταυτίστηκαν με τα ιδανικά της ευγενούς άμιλλας και της ειρήνης. Πολλοί τοπικοί μύθοι μαρτυρούν τη διεξαγωγή αγώνων αλλά ιστορικώς αποδεδειγμένοι είναι αυτοί που έγιναν το 776 π.Χ. από το βασιλιά της Ηλείας Ίφιτο, ο οποίος καθιερώνει την Ιερή Εκεχειρία. Μέχρι το 393 μ.Χ., όταν ο Θεοδόσιος καταργεί τους Αγώνες, τελέστηκαν 293 Ολυμπιάδες. Η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων είναι έργο του Πιέρ ντε Κουμπερτέν και πραγματοποιήθηκε στα 1896 με αφετηρία την Αθήνα.
1. Το Γυμνάσιο
Αποτελούταν από μεγάλο υπαίθριο χώρο ορθογώνιου σχήματος και είχε στοές δωρικού ρυθμού και στις τέσσερις πλευρές του. Από τις στοές αυτές σώζονται ερείπια. Στον υπαίθριο χώρο του Γυμνασίου γίνονταν οι προγυμνάσεις των αθλητών του δρόμου και του πεντάθλου. Όταν όμως οι καιρικές συνθήκες ήσαν ακατάλληλες, οι προγυμνάσεις γίνονταν στην ανατολική στοά. Το Γυμνάσιο δεν έχει αποκαλυφθεί κατά το μεγαλύτερό του μέρος. Παραμένει επιχωμένο.
2. Το Πρόπυλο - Είσοδος του Γυμνασίου
Κατά το τέλος του 2ου π.Χ αιώνα χτίστηκε μνημειακή είσοδος του Γυμνασίου κορινθιακού ρυθμού, που συνδέει το Γυμνάσιο, με την Παλαίστρα.
3. Η Παλαίστρα
Ήταν τετράγωνο κτίριο με εσωτερική αυλή, χτίστηκε τον 3ο πΧ. Αιώνα και χρησίμευε για την προγύμναση των αθλητών της πάλης, της πυγμής και του παγκρατίου. Στο εσωτερικό είχε τετράγωνη ασκέπαστη αυλή που περιβαλλόταν από κίονες δωρικού ρυθμού. Μετά τις στοές υπήρχαν το Ελαιοθέσιο, όπου αλείφονταν οι αθλητές με λάδι, το Κονιστήριο, όπου σκονίζονταν με σκόνη ή άμμο, το Εφηβείο, όπου διδάσκονταν από τους γυμναστές τους. Οι κίονες των δωματίων ήσαν ιωνικού ρυθμού.
4. Ο Θεοκλεών
Κτίριο του 5ου π.Χ. αιώνα, όπου κατοικούσαν οι Θεοκόλοι, οι ιερείς δηλαδή της Ολυμπίας μαζί με τους βοηθούς τους. Είχαν τη φροντίδα του Ιερού, των θυσιών και της λατρείας και ήσαν από τους λίγους μόνιμους κατοίκους του Ιερού. Το ανατολικό τμήμα του κτιρίου χρονολογείται από τη ρωμαϊκή εποχή, ενώ το δυτικό πριν το 350 π.Χ.
5. Το Ηρώο
Κτίριο του 5ου π.Χ. αιώνα με κυκλικό δωμάτιο, όπου υπήρχε βωμός αφιερωμένος σε κάποιο άγνωστο ήρωα. Επιγραφή που βρέθηκε έχει τη λέξη ΗΡΩΟΣ.
6. Το εργαστήριο του Φειδία - Η Βυζαντινή Εκκλησία
Η Βυζαντινή Εκκλησία χτίστηκε σε ρυθμό παλαιοχριστιανικής βασιλικής κατά τα μέσα του 5ου μ.Χ. αιώνα. Η ανοικοδόμηση της έγινε πάνω στο αρχαίο κτίριο του εργαστηρίου του Φειδία, όπου φιλοτεχνήθηκε το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία. Το εργαστήριο αυτό κατασκευάστηκε στις ίδιες διαστάσεις με το σηκό του ναού του Δία, για να είναι έτσι δοσμένος στον καλλιτέχνη ο χώρος που επρόκειτο να τοποθετηθεί το άγαλμα. Σε ανασκαφές έχουν βρεθεί μήτρες, δηλαδή πήλινα μοντέλα που χρησιμοποίησε ο Φειδίας για να διαμορφώσει τα χρυσά ελάσματα, με τα οποία φιλοτέχνησε όλα τα χρυσά μέρη του αγάλματος.
7. Το σπίτι των Φαιδρυντών
Κτίριο όπου κατοικούσαν οι Φαιδρυνταί, που συντηρούσαν το χρυσελεφάντινο Δία και τα άλλα αγάλματα του Ιερού.
8. Τα Λουτρά - Κολυμβητήριο -Οι Θέρμες
Πολλές από τις Θέρμες είναι της ρωμαϊκής εποχής, ενώ άλλες είναι των κλασσικών χρόνων. Στα δυτικά υπήρχε ανοικτό κολυμβητήριο 9πισίνα) διαστάσεων 21 Χ 16 μ. Θέρμες της ρωμαϊκής εποχής βρίσκονται και στα δυτικά του βουλευτηρίου και στα βόρεια του Πρυτανείου.
9. Το Λεωνιδαίο
Ξενώνας του Ιερού. Χτίστηκε κι αφιερώθηκε στο Δία με δαπάνες ενός πλουσίου του Λεωνίδα από τη Νάξο. Το Λεωνιδαίο ήταν μεγάλο κτίριο, διώροφο, και περιβαλλόταν εξωτερικά από στοά 138 κιόνων ιωνικού ρυθμού. Στην αυλή κατά τη ρωμαϊκή εποχή κατασκευάστηκε τεχνητή λίμνη με νησίδα και κήπο. Υπήρχαν πολλά δωμάτια που χρησίμευαν για τη φιλοξενία των επισήμων επισκεπτών στη διάρκεια των Αγώνων.
10. Ξενώνες
Κατά τη ρωμαϊκή εποχή (1ος - 2ος μ.Χ. αιώνας) κοντά στο Λεωνιδαίο χτίστηκαν άλλοι δύο ξενώνες με πολλά δωμάτια κι αξιόλογα ψηφιδωτά.
11. Πομπική Οδός
Η οδός κατά μήκος του τείχους της Άλτεως λέγεται Πομπική. Ονομάστηκε έτσι γιατί από αυτήν περνούσε η πομπή με τους Ιερείς, τους Ελλανοδίκες, τους αθλητές και τους επισήμους.
12. Η Νότια Πομπική Πύλη της Άλτεως
Από αυτή την πύλη έμπαινε στην Ιερή Άλτι η πομπή που παραπάνω αναφέραμε και κατευθυνόταν είτε στο Βουλευτήριο είτε στο μεγάλο Βωμό του Δία.
13. Βουλευτήριο
Εκεί συνεδρίαζε η Ολυμπιακή Βουλή και φυλάσσονταν τα επίσημα έγγραφα και ψηφίσματα. Το κτίριο είχε στα βόρεια και στα νότια δύο ορθογώνια τμήματα που κατέληγαν στα δυτικά σε αψίδες. Υπάρχει τετράγωνος ασκέπαστος χώρος, όπου ήταν ο βωμός του προστάτη των όρκων, Όρκιου Δία και το άγαλμά του με κεραυνούς στα χέρια. Εκεί, ύστερα από θυσία κάπρου, οι αθλητές, οι γυμναστές κλπ έδιναν τον καθιερωμένο όρκο.
14. Νότια Στοά
Ήταν ανοιχτή προς τον Αλφειό κι είχε εξωτερική κιονοστοιχία δωρικού ρυθμού κι εσωτερική κιονοστοιχία κορινθιακού ρυθμού. Χρησίμευε πιθανά για αγορά ή ήταν η επίσημη είσοδος του Ιερού. Μπροστά από τη Νότια Στοά περνούσε η Ιερή Οδός που ένωνε την Ήλιδα και τον Ιππόδρομο της Ολυμπίας.
15. Η Θριαμβευτική Αψίδα του Νέρωνα
Από εκεί έμπαινε στην Ιερή Άλτι η Ρωμαϊκή πομπή. Χτίστηκε στα 60 μ.Χ. και σήμερα σώζεται η βάση της
16. Ν.Α. Κτίριο.
Χτίστηκε κατά το 400 π.Χ. και ήταν ιερό της Εστίας. Πάνω στα θεμέλιά του χτίστηκε κατά τη ρωμαϊκή εποχή οικοδόμημα με τούβλα που ήταν μάλλον η έπαυλη του Νέρωνα.
17. Στοά της Ηχούς
Χτίστηκε κατά τους χρόνους του Φιλίππου - 350 π.Χ. περίπου. Είχε 44 κίονες δωρικού ρυθμού και εσωτερική κιονοστοιχία ιωνικού ρυθμού. Διαχώριζε την ιερή Άλτι από το Στάδιο. Το όνομά της οφείλεται στην ιδιαίτερη ηχητική της. Η φωνή εκεί επαναλαμβανόταν εφτά φορές. Λεγόταν και Ποικίλη Στοά γιατί είχε διακοσμηθεί με διάφορες επιγραφές και με έργα διάσημων ζωγράφων. Μπροστά στη Στοά τελούνταν αγώνες κηρύκων και σαλπιγκτών και καλλιτεχνικά αγωνίσματα την εποχή του Νέρωνα.
18. Κρυπτή
Επίσημη είσοδος του Σταδίου. Ονομάστηκε Κρυπτή γιατί σκεπάστηκε με αψίδα.
19. Στάδιο
Χώρος όπου τελούνταν οι γυμνικοί αγώνες. Ο στίβος έχει μήκος 192,25 μ. και πλάτος περίπου 30 μ. Κατά την παράδοση το μήκος του Σταδίου το όρισε ο Ηρακλής μετρώντας με τα πόδια του. Γύρω - γύρω στο στάδιο βρέθηκε πέτρινος ανοιχτός αγωγός με μικρές λεκάνες απ' όπου οι θεατές έπιναν νερό παρακολουθώντας τους αγώνες. Το υδρευτικό αυτό σύστημα κατασκευάστηκε στα 141-157 μ.Χ. Είναι αξιοσημείωτο ότι παλαιότερα οι θεατές των Αγώνων πέθαιναν από ηλίαση λόγω της έλλειψης νερού, όπως ο Θαλής ο Μιλήσιος. Από την πρανή του Σταδίου που δεν είχαν κερκίδες, μπορούσαν να παρακολουθήσουν τους αγώνες 30 - 35 χιλιάδες θεατές. Στο νότιο πρανές υπήρχε εξέδρα για τους Ελλανοδίκες και τους επισήμους. Απέναντι από την εξέδρα αυτή βρέθηκε ο βωμός της Θεάς Δήμητρας όπου καθόταν η ιέρειά της και παρακολουθούσε - μόνη από τις γυναίκες - τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Το Στάδιο αρχικά βρισκόταν δυτικότερα, προς το ναό του Δία. Μετατοπίστηκε δύο φορές, ώσπου τον 4ο π.Χ. αιώνα πήρε οριστικά τη σημερινή του θέση.
20. Ο Ιππόδρομος
Βρισκόταν στα νότια του σταδίου, παρασύρθηκε από τον ποταμό Αλφειό και δε σώζεται τίποτα από αυτόν σήμερα. Είχε μήκος 1153 μ. Εκεί τελούνταν οι ιπποδρομίες και οι αρματοδρομίες, που ήσαν τα λαμπρότερα αγωνίσματα των Ολυμπιακών Αγώνων.
21. Βάθρα των Ζανών
Οι Ζάνες - πληθυντικός της λέξης Ζεύς - ήσαν συνολικά δεκαέξι χάλκινα αγάλματα του Δία, που βρέθηκαν μόνο τα βάθρα τους. Τα αγάλματα αυτά αφιερώνονταν από τα πρόστιμα που πλήρωναν όσοι παρέβαιναν τους κανονισμούς των Ολυμπιακών Αγώνων, κάνοντας ή δεχόμενοι δωροδοκίες για να κερδίσουν ή να παραχωρήσουν τη νίκη και τοποθετούνταν στην είσοδο του Σταδίου για παραδειγματισμό των αθλητών.
22. Οι Θησαυροί
Μικρά ναόσχημα κτίρια του 6ου και 5ου π.Χ. αιώνα που χρησίμευαν για την τοποθέτηση πολύτιμων αφιερωμάτων των πιστών και των πόλεων.
23. Το Μητρώο
Μικρός ναός αφιερωμένος στη Μητέρα των Θεών Ρέα ή Κυβέλη. Χτίστηκε σε δωρικό ρυθμό κατά το 400 π.Χ. Στη ρωμαϊκή εποχή φιλοξένησε ανδριάντες Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
24. Η εξέδρα του Ηρώδη του Αττικού
Ο Ηρώδης ο Αττικός ήταν φιλόσοφος και ρήτορας από το Μαραθώνα και με δαπάνη του κατασκευάστηκε το υδραγωγείο του Ιερού. Το νερό μεταφερόταν από απόσταση 3 χιλιομέτρων. Αρχικά συγκεντρωνόταν σε δεξαμενή και από εκεί διοχετευόταν με λεοντοκεφαλές - υδροροές σε μια άλλη και στη συνέχεια με αγωγούς στο Στάδιο ή όπου αλλού χρειαζόταν.
25. Τα Προϊστορικά κτίρια
Κτίρια που ανάγονται στα 2000 - 1500 π.Χ. και αποτελούν μαζί με άλλα προϊστορικά μνημεία της περιοχής, δείγματα της προϊστορικής ζωής του Ιερού.
26. Ο Ναός της Ήρας
Από τους αρχαιότερους ναούς της Ελλάδας, 600 π.Χ. περίπου, δωρικού ρυθμού, περίπτερος. Είχε μήκος 50μ, πλάτος 18,75 μ. και ύψος 7,8 μ΄. Οι τοίχοι χτισμένοι από πλιθιά και κογχυλιάτη λίθο. Το τελευταίο αντικατέστησε το ξύλο των κιόνων. Στο βάθος του σηκού είχαν στηθεί τα αγάλματα της Ήρας και του Δία από τα οποία βρέθηκε μόνο το κεφάλι του αγάλματος της θεάς που έχει εκτεθεί στο Μουσείο. Ακόμη στο σηκό είχε στηθεί κι ο Ερμής του Πραξιτέλη. Στον οπισθόδρομο του ναού φυλάσσονταν διάφορα ιερά σκεύη, όπως το χρυσελεφάντινο τραπέζι που τοποθετούσαν τα στεφάνια των νικητών.
27. Πρυτανείο
Χώρος όπου γίνονταν οι πανηγυρικές συνεστιάσεις προς τιμή των νικητών και των επισήμων κατά τις μέρες των Ολυμπιακών Αγώνων. Χτίστηκε κατά το τέλος του 6ου π.Χ. αιώνα αλλά κατά τη ρωμαϊκή εποχή έχασε την αρχική του μορφή καθώς μετασκευάστηκε με τούβλα. Στο Πρυτανείο βρισκόταν ο βωμός της Θεάς Εστίας, όπου καιγόταν συνεχώς το άσβεστο πυρ. Κάθε χρόνο οι ιερείς της Ολυμπίας, ακολουθώντας την παράδοση, έφερναν νερό από τον Αλφειό, το ανακάτευαν με τη στάχτη του βωμού της Εστίας και έχριαν με τον πηλό αυτό το μεγάλο βωμό του Δία.
28. Το Φιλιππείο
Η ανοικοδόμησή του άρχισε από το βασιλιά Φίλιππο Β' και ολοκληρώθηκε από το γιο του, Μέγα Αλέξανδρο, που του έδωσε την ονομασία αυτή για να τιμήσει τον πατέρα του. Το οικοδόμημα ήταν κυκλικό, περίπτερο, με 18 κίονες ιωνικού ρυθμού. Στο εσωτερικό του υπήρχε βάθρο όπου είχαν στηθεί πέντε χρυσελεφάντινα αγάλματα: Φιλίππου, Ολυμπιάδας, Αμύντα κι Ευρυδίκης (γονείς τους) και του γιού τους Αλεξάνδρου.
29. Το Πελόπιο
Ήταν μικρός γήλοφος με κενοτάφιο του τοπικού ήρωα Πέλοπα κι ανάγεται στα 1100 π.Χ. Εκεί κάθε χρόνο τιμούσαν τον Πέλοπα θυσιάζοντας πάνω στο κενοτάφιό μαύρο κριάρι. Ανάλογο μνημείο ήταν και το Ιπποδάμειο, όπου μόνο γυναίκες τιμούσαν τη σύζυγο του Πέλοπα, Ιπποδάμεια. Δεν έχει όμως βρεθεί.
30. Ο Μεγάλος βωμός του Δία
Εκεί γίνονταν κατά τις ημέρες των Αγώνων οι μεγαλύτερες θυσίες. Το ύψος του έφτανε τα εφτά μέτρα και με τον καιρό λόγω της στάχτης των θυσιών μεγάλωνε. Το μεγάλο ύψος διευκόλυνε χιλιάδες πιστούς που μπορούσαν να παρακολουθήσουν τις θυσίες από το γύρω χώρο.
31. Ο Ναός του Δία
Στο κέντρο της Άλτεως χτίστηκε στα 470 - 456 π.Χ. ο Ναός του Δία από τον Ηλείο αρχιτέκτονα Λίβωνα. Αποτελούσε το μεγαλοπρεπέστερο οικοδόμημα του Ιερού της Ολυμπίας. Ως υλικό χρησιμοποιήθηκε κυρίως κογχυλιάτης λίθος επιχρισμένος με λευκό μαρμαροκονίαμα. Ήταν δωρικού ρυθμού, περίπτερος με κίνος 6 Χ 13. Τα αετώματα του ναού είχαν κοσμηθεί με αγάλματα που σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο. Στη είσοδό του γινόταν το στεφάνωμα των Ολυμπιονικών κατά την τελευταία μέρα των Αγώνων. Στο βάθος του σηκού είχε τοποθετηθεί ένα από τα 7 θαύματα του κόσμου: το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, έργο του Φειδία. Φιλοτεχνήθηκε μετά το 432 π.Χ., ήταν 7 φορές μεγαλύτερο από το φυσικό μέγεθος και το ύψος του μαζί με το βάθρο έφτανε τα 12,40 μ. περίπου. Τα γυμνά μέρη είχαν γίνει από ελεφαντόδοντο ενώ το ιμάτιο, τα γένεια και τα μαλλιά από χρυσάφι.Ο Δίας καθιστός στο θρόνο του κρατούσε με το δεξί του χέρι Νίκη και με το αριστερό σκήπτρο. Το κεφάλι ήταν στεφανωμένο με ασημένιο στεφάνι ελιάς και η μορφή ήταν γαλήνια και ευγενική. Στα 395 μ.Χ. μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου αργότερα κάηκε.
Ο ναός του Δία πυρπολήθηκε με διαταγή του Θεοδόσιου στα 426 μ.Χ. και αργότερα καταστράφηκε από σεισμούς, όπως δείχνουν οι πεσμένοι κίονες.
32. Η Νίκη του Παιωνίου.
Γύρω από το Ναό του Δία υπάρχουν βάθρα αγαλμάτων. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει αναστηλωμένο τμήμα από το βάθρο της Νίκης του Παιωνίου, που βρίσκεται στο Μουσείο.